20/9/2009 Τα ποτάμια γίνονται χωματερές

Επιστημονική μελέτη επισημαίνει τη σημαντική υποβάθμιση και παράλληλα τη μείωση των επιφανειακών υδάτων
Τα ποτάμια γίνονται χωματερές
Λύματα, τοξικά απόβλητα και εγκληματική αδιαφορία πνίγουν τα υδρόβια οικοσυστήματα ΜΑΧΗ ΤΡΑΤΣΑ Κυριακή 20 Σεπτεμβρίου 2009

ΣΕ «ΧΩΜΑΤΕΡΕΣ» επικίνδυνων ουσιών μετατρέπονται τα ελληνικά ποτάμια. Αστικά, βιομηχανικά και αγροτικά απόβλητα ρυπαίνουν σημαντικούς υδάτινους αποδέκτες της χώρας όπως είναι ο Αξιός, ο Πηνειός και ο Εβρος. Νιτρικά, νιτρώδη, αμμωνιακά άλατα και φώσφορος προκαλούν ευτροφισμό και τοξικοί ρύποι υποβαθμίζουν το οικοσύστημα και τη βιοποικιλότητα. Και σαν να μην έφτανε η ρύπανση, χρόνο με τον χρόνο τα ελληνικά ποτάμια χάνουν σημαντικό ποσοστό των υδάτων τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι παροχές του Αξιού μειώθηκαν κατά 57% τη χρονική περίοδο 1961-2000, του Σπερχειού κατά 48% την περίοδο 1950- 1990 και του Αλιάκμονα κατά 12% την περίοδο 1963- 2006. Αυτά προκύπτουν από μελέτη για την περιβαλλοντική κατάσταση των 15 σημαντικότερων ποταμών στα Βαλκάνιατου ερευνητή στο Ινστιτούτο Εσωτερικών Υδάτων του ΕΛΚΕΘΕ (Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών) κ. Ν. Σκουλικίδη. Οπως συμπεραίνει ο ερευνητής για τα επιφανειακά ύδατα των Βαλκανίων, οι πόλεμοι, η πολιτική αστάθεια, οι οικονομικές κρίσεις κατά τη διάρκεια των προηγούμενων δεκαετιών, σε συνδυασμό με την απουσία αποτελεσματικής εθνικής στρατηγικής για την προστασία του υδάτινου περιβάλλοντος, την ανεπάρκεια του κράτους στην εφαρμογή περιβαλλοντικών ελέγχων και την έλλειψη παιδείας και αξιών εκ μέρους της μεγάλης μάζας των πολιτών, ευθύνονται για την υποβάθμισή τους. Τα ελληνικά ποτάμια χάνουν τα... νερά τους. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών η απορροή τους έχει μειωθεί εντυπωσιακά αφενός εξαιτίας της υπερεκμετάλλευσης των υδάτινων πόρων στη γεωργία και αφετέρου εξαιτίας της διαχρονικής μείωσης των βροχοπτώσεων. Την ίδια ώρα η ρύπανση από αστικές, βιομηχανικές και αγροχημικές πηγές παραμένει μια σημαντική απειλή για τα υδάτινα οικοσυστήματα των Βαλκανίων. Οπως αναφέρεται στη μελέτη- δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο επιστημονικό έντυπο «Science of the Τotal Εnvironment»- τα απόβλητα των μεταλλείων επηρεάζουν κυρίως τους ποταμούς της Βουλγαρίας και της Αλβανίας, η βιομηχανική ρύπανση είναι σημαντική στη Βουλγαρία, στην πΓΔΜ και στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη ενώ η γεωργική ρύπανση πλήττει περισσότερο την Ελλάδα, τη Βουλγαρία και την Αλβανία. Συνολικά σε όλα τα Βαλκάνια μεγαλύτερο κίνδυνο διατρέχουν τα τμήματα των ποταμών που διατρέχουν πεδινές εκτάσεις, κυρίως εξαιτίας της εκβιομηχάνισης, των ανεξέλεγκτων γεωργικών πρακτικών, της έλλειψης Κτηματολογίου, της αυθαίρετης δόμησης και του τουρισμού. Οι συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων και οργανικών ρυπαντών περιστασιακά υπερβαίνουν τα ευρωπαϊκά όρια- τα πιο υψηλά επίπεδα καταγράφονται στους διασυνοριακούς ποταμούς που εισέρχονται στην Ελλάδα. Πέρα από την εισαγόμενη ρύπανση, η χώρα μας, όπως σημειώνει ο κ. Σκουλικίδης, πάσχει κυρίως εξαιτίας της αναποτελεσματικής εθνικής πολιτικής για το περιβάλλον σε συνδυασμό με την ανεπαρκή εφαρμογή της περιβαλλοντικής νομοθεσίας. Παρά τις προσπάθειες των αρμοδίων να διαχειριστούν τα αστικά απόβλητα υπάρχουν ακόμη πολλά χωριά που χρησιμοποιούν απλά αποχετευτικά δίκτυα (απορροφητικές δεξαμενές συγκέντρωσης οικιακών αποβλήτων). «Τα τελευταία χρόνια έχει σημειωθεί πρόοδος στην εγκατάσταση μονάδων επεξεργασίας αστικών λυμάτων, όμως συχνά εμφανίζονται προβλήματα δυσλειτουργίας και ανεπαρκών ελέγχων. Επίσης, μικρή είναι η πρόοδος στην εγκατάσταση και λειτουργία μονάδων διαχείρισης και επεξεργασίας βιομηχανικών αποβλήτων» σημειώνει ο κ. Σκουλικίδης. Στις υπόλοιπες βαλκανικές χώρες η κατάσταση είναι χειρότερη, καθώς ακόμη και μεγάλες πόλεις δεν διαθέτουν αποχετευτικό δίκτυο ή μονάδες επεξεργασίας αστικών λυμάτων. Σε αυτές τις συνθήκες τα ελληνικά ποτάμια αργοπεθαίνουν. ΕΒΡΟΣ Στον Εβρο- στη λεκάνη του ποταμού συνολικά διαμένουν περί τα 3,6 εκατομμύρια άνθρωποι- καταλήγουν βαρέα μέταλλα από τα μη επεξεργασμένα απόβλητα μεταλλευτικών δραστηριοτήτων της Βουλγαρίας και τις βιομηχανίες της Τουρκίας οι οποίες συγκεντρώνονται γύρω από την Αδριανούπολη. Το ελληνικό τμήμα της λεκάνης είναι λιγότερο βιομηχανοποιημένο. Σύμφωνα με τη μελέτη του ΕΛΚΕΘΕ, τα επίπεδα νιτρικών, νιτρωδών, αμμωνιακών αλάτων και ολικού φωσφόρου στα σημεία όπου το ποτάμι εισέρχεται στη χώρα μας είναι εξαιρετικά υψηλά. ΑΞΙΟΣ Ο Αξιός δέχεται ανεπεξέργαστα βοθρολύματα καθώς και απόβλητα χημικών και άλλων βιομηχανιών από την πΓΔΜ. Οι συγκεντρώσεις νιτρικών, νιτρωδών, αμμωνιακών αλάτων και ολικού φωσφόρου- προέρχονται από τη χρήση λιπασμάτων και αστικά λύματα- είναι εξαιρετικά υψηλές. ΝΕΣΤΟΣ Εξαιτίας του... άγριου ανάγλυφου η λεκάνη του Νέστου είναι αραιοκατοικημένη, γι΄ αυτό και διατηρεί σχετικά φυσικές περιοχές. Ωστόσο, τοξικά απόβλητα από τις βιομηχανίες ξυλείας και τα μεταλλεία ουρανίου στο χωριό Ελέσνιτσα της Βουλγαρίας «πληγώνουν» τον ποταμό. ΣΠΕΡΧΕΙΟΣ
Βοθρολύματα μικρών πόλεων και χωριών, απόβλητα ελαιοτριβείων και μικρών βιοτεχνιών πέφτουν ανεπεξέργαστα και στον Σπερχειό. ΣΤΡΥΜΟΝΑΣ Στη λεκάνη του Στρυμόνα η βιομηχανική δραστηριότητα στο βουλγαρικό τμήμα της είναι σχετικά έντονη. Οι συγκεντρώσεις νιτρικών αλάτων κοντά στα σύνορα είναι υψηλές. Επί ελληνικού εδάφους μερικώς επεξεργασμένα οικιακά και βιομηχανικά απόβλητα (κυρίως από βιομηχανίες παραγωγής τροφίμων) καταλήγουν στα νερά του Στρυμόνα. ΑΛΦΕΙΟΣ Ο Αλφειός επηρεάζεται από τις λιγνιτικές μονάδες της Μεγαλόπολης οι οποίες ευθύνονται για τις υψηλές εκπομπές διοξειδίου του θείου (SΟ2). ΠΗΝΕΙΟΣ Ο Πηνειός δέχεται ανεπεξέργαστα αστικά λύματα καθώς και αγροτοβιομηχανικά απόβλητα εργοστασίων ζάχαρης και χάρτου, σφαγείων, ελαιοτριβείων και γαλακτοκομείων. Η ποιότητα των υδάτων στο ύψος της Λάρισας σύμφωνα με τη μελέτη είναι κακή καθώς τα επίπεδα νιτρικών βρέθηκαν υψηλά. ΕΥΡΩΤΑΣ Τέλος, τα νερά του Ευρώτα ρυπαίνουν περισσότερα από 90 ελαιοτριβεία. Συνολικά, σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάζονται στη μελέτη του ΕΛΚΕΘΕ, η επεξεργασία των οικιακών αποβλήτων στην Ελλάδα χαρακτηρίζεται από οριακά επαρκής ως ανεπαρκής, ενώ η διαχείριση και η επεξεργασία των αποβλήτων που προκύπτουν από τα μεταλλεία και τις βιομηχανίες είναι πολύ φτωχές. Οσο για τη γεωργία, οι ειδικοί του Κέντρου σημειώνουν ότι εξαιτίας της άρδευσηςκαταναλώνεται αλόγιστα περί το 85% του διαθέσιμου νερού- ο υδροφόρος ορίζοντας σε πολλές περιοχές έχει περιοριστεί σημαντικά και έχει υποβαθμισθεί ποιοτικά από την υφαλμύρινση. Μειώνονται επικίνδυνα τα νερά ΟΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΕΣβροχοπτώσεις και η κακή διαχείριση έχουν οδηγήσει σε δραματική μείωση των παροχών στους ελληνικούς ποταμούς κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών. Μεγάλοι υγρότοποι αποστραγγίστηκαν υπέρ της εντατικής γεωργίας, ενώ η λειτουργία φραγμάτων επηρέασε τα υδρολογικά χαρακτηριστικά των ποταμών. Σύμφωνα με τα στοιχεία που επεξεργάστηκε ο κ. Σκουλικίδης, από 15 βαλκανικά ποτάμια, μόνο ο Σπερχειός και ο Ευρώτας έχουν ελεύθερη ροή. Το ποτάμι που έχει υποστεί τις περισσότερες τροποποιήσεις είναι ο Αχελώος (τέσσερις μεγάλοι ταμιευτήρες και άλλοι δύο υπό κατασκευή). Στον Εβρο έχουν κατασκευαστεί 21 ταμιευτήρες (οι περισσότεροι βρίσκονται στο έδαφος της Βουλγαρίας). Στην κοιλάδα του Νέστου υπάρχουν έξι ταμιευτήρες στο έδαφος της Βουλγαρίας και δύο στην Ελλάδα. Αλλοι δύο «συγκρατούν» τα νερά στα πεδινά του Αραχθου. Στον Αξιό (στην πΓΔΜ) 17 μεγάλοι ταμιευτήρες κατασκευάστηκαν για άρδευση και έλεγχο των πλημμυρών και ένας μικρός για άρδευση στο δέλτα του ποταμού. Στο βουλγαρικό τμήμα του Στρυμόνα έχουν κατασκευαστεί 56 μικροί ταμιευτήρες! Στο ελληνικό έδαφος ένα φράγμα για τον έλεγχο των πλημμυρών μετέτρεψε τους υγροτόπους της Κερκίνης σε μια ημιφυσική λίμνη μεγάλης οικολογικής σημασίας. Στον Αλφειό υπάρχει ένας μικρός υδατοφράχτης στον παραπόταμο του Λάδωνα. Στον Αώο ένας μικρός ταμιευτήρας διοχετεύει το 10% των υδάτων του προς τη λεκάνη του Αραχθου. Οι σημερινές πρακτικές διαχείρισης νερού (κατασκευή και λειτουργία ταμιευτήρων, διευθετήσεις υδατορευμάτων, αρδευτικά συστήματα, απολήψεις αδρανούς υλικού από τις κοίτες), όπως αναφέρεται σε έγγραφο του γνωμοδοτικού Συμβουλίου του Ινστιτούτου Εσωτερικών Υδάτων του ΕΛΚΕΘΕ, έχουν επιφέρει σημαντικές υδρομορφολογικές τροποποιήσεις. Ετσι, πολλά υδάτινα οικοσυστήματα παρουσιάζουν σήμερα διαταραγμένο υδρολογικό καθεστώς, έχουν αποκτήσει εποχικό χαρακτήρα ή έχουν υποστεί τις συνέπειες της διείσδυσης της θάλασσας (λόγω υπεραντλήσεων), ενώ τα Δέλτα σε πολλούς ποταμούς έχουν συρρικνωθεί και υποβαθμισθεί, συνήθως κατάντη των φραγμάτων.